Język żyrafy i język szakala – wybór, który zmienia kulturę bezpieczeństwa

W tym artykule chcę podkreślić bardzo istotny element w kształtowaniu bezpiecznych zachowań w miejscu pracy, jakim jest jakość komunikacji, czyli to jak komunikujemy wymagania bhp i oczekiwane sposoby pracy. Styl komunikacji może wspierać budowanie kultury bezpieczeństwa, motywować do przestrzegania procedur i zmniejszać ryzyko wypadków, ale również może demotywować, zrażać i powodować, że ważne dla bezpieczeństwa kwestie będą celowo ignorowane.

Ostatnio przeczytałem bardzo ciekawą książkę poruszającą te kwestie:„Porozumienie bez przemocy: o języku życia” Marshalla Rosenberga. Porozumienie bez przemocy (ang. Nonviolent Communication, skrót NVC), to porozumienie współczujące – sposób porozumiewania się opracowany właśnie przez Marshalla Rosenberga, który dzięki skupieniu uwagi na pewnych aspektach komunikatu rozmówcy (mianowicie na uczuciach i potrzebach), a także na specyficznych formach posługiwania się językiem, pozwala na całkowite wyeliminowa- nie lub co najmniej ograniczenie możliwości wystąpienia przemocy w dialogu w jakiejkolwiek formie, psychicznej lub fizycznej. Rosenberg nazwał taki styl komunikacji językiem żyrafy.

Żyrafa jest symbolem empatii i współczucia

To zwierzę o największym sercu wśród ssaków lądowych, co doskonale oddaje jej zdolność do „słuchania sercem”. Dzięki językowi żyrafy liderzy i specjaliści ds. bhp mogą skutecznie zarządzać zespołami, budować kulturę bezpieczeństwa opartą na wzajemnym szacunku oraz zwiększać poziom przestrzegania procedur. Empatyczna komunikacja przynosi długofalowe korzyści zarówno pracownikom, jak i całej organizacji.

Żyrafa jest symbolem empatii i współczucia – to zwierzę o największym sercu wśród ssaków lądowych, co doskonale oddaje jej zdolność do „słuchania sercem”. Komunikacja językiem żyrafy opiera się na:

• Obserwacji bez oceny – zamiast osądzać, skupia się na faktach, np. „Zauważyłem, że nie masz założonych ochronników słuchu” zamiast „Znowu nie przestrzegasz zasad!”.

• Wyrażaniu uczuć – mówienie o swoich emocjach w sposób jasny i autentyczny, np. „Martwię się, kiedy widzę, że pracujesz bez zabezpieczeń, bo zależy mi na twoim bezpieczeństwie”.
• Zrozumieniu potrzeb – język żyrafy dąży do od- krycia potrzeb, które kryją się za działaniami, „Czy jest coś, co utrudnia ci regularne używanie ochronników słuchu?”.

• Formułowaniu próśb zamiast żądań – komunikaty są prośbami, a nie rozkazami, np. „Czy mógłbyś następnym razem pamiętać o założeniu ochronni- ków? Chcę mieć pewność, że jesteś bezpieczny”.

Emocje dominujące w języku żyrafy: troska, empatia, szacunek, zrozumienie.

Przeciwieństwem języka żyrafy jest język szakala.

Szakal symbolizuje krytykę, oskarżenia, agre- sję, brak zrozumienia i zamknięcie na potrzeby in- nych. Jest to styl komunikacji oparty na osądzaniu i naciskaniu na drugą osobę. Charakterystyczne ce- chy języka szakala to:

• Ocena i krytyka – wydawanie osądów, „Dlaczego zawsze ignorujesz zasady? Nigdy się nie nauczysz!”.

• Oskarżenia i wytykanie błędów – koncentrowanie się na winie, np. „To przez ciebie ciągle mamy problemy z bhp!”.

• Żądania zamiast próśb – używanie języka nakazowego, np. „Masz to zrobić natychmiast, w przeciwnym razie będą konsekwencje!”.

• Sarkazm i lekceważenie – stosowanie ironii, „Może jak w końcu ogłuchniesz, to zaczniesz nosić ochronniki!”.

Emocje dominujące w języku szakala: gniew, frustracja, oskarżenie, dominacja.

 

Dzięki językowi żyrafy liderzy i specjaliści ds. bhp mogą skutecznie zarządzać zespołami.

Budować kulturę bezpieczeństwa opartą na wza- jemnym szacunku oraz zwiększać poziom prze- strzegania procedur. Empatyczna komunikacja przynosi długofalowe korzyści zarówno pracow- nikom, jak i całej organizacji:

1. Zwiększenie zaangażowania pracowników. Pracownicy, którzy czują się wysłuchani i szanowani, chętniej przestrzegają zasad i włączają się w działania na rzecz bezpieczeństwa. Przykład: „Doceniam, że dbasz o swoje stanowisko pracy. Jak możemy razem upewnić się, że wszyscy przestrzegają zasad bezpieczeństwa?”.

2. Budowanie pozytywnej kultury organizacyj- Komunikacja oparta na szacunku i empatii sprzyja tworzeniu środowiska, w którym pracownicy są bardziej otwarci na współpracę i wzajemne wsparcie. Przykład: „Widzę, że masz trudność z używaniem środków ochronnych. Czy możemy znaleźć rozwiązanie, które będzie dla ciebie wygodne i jednocześnie zapewni bezpieczeństwo?”.
   
   
3. Minimalizacja stresu i konfliktów. Język żyrafy pozwala redukować napięcia między pracow- nikami a przełożonymi, co przekłada się na lepszą atmosferę w pracy i większą gotowość do przestrzegania Przykład: „Zależy mi na tym, żebyś pracował w bezpiecznych warunkach. Co mogę zrobić, abyś czuł się bardziej komfortowo w przestrzeganiu zasad?”.
   
   
4. Większa skuteczność przekazywania infor- Jasne, spokojne i pozbawione oceny komu- nikaty zwiększają zrozumienie i akceptację procedur bezpieczeństwa. Przykład: „Zauważyłem, że nie masz na sobie kamizelki odblaskowej. Czy mógłbyś ją założyć dla swojego bezpieczeństwa?”.
   
   

Zmniejszenie liczby wypadków przy Angażowanie pracowników w dialog na temat bezpieczeństwa skutkuje większą świadomością ryzyka i przestrzeganiem zasad bhp. Przykład: „Co możemy zrobić razem, aby poprawić bezpieczeństwo pracy na tym stanowisku? Masz jakieś sugestie?”.

Komunikacja oparta na języku szakala może pro- wadzić do licznych negatywnych konsekwencji zarówno dla pracowników, jak i dla organizacji.

 Najczęściej obserwowane skutki to:

• Spadek zaangażowania i motywacji pracowników.
• Zwiększenie oporu wobec przestrzegania procedur.
• Pogorszenie atmosfery w zespole.
• Wyższe ryzyko wypadków i błędów.
• Rotacja pracowników i utrata talentów.

Jak rozwijać język żyrafy w praktyce:

1. Zacznij od Obserwuj swój sposób komunikacji, zapisuj trudne sytuacje i analizuj je Ćwicz przekształcanie komunikatów szakala w komunikaty żyrafy.
   
   
2. Stosuj model czterech kroków NVC: obserwacja (bez oceny), uczucia (nazwanie emocji), potrzeby (wyrażenie potrzeb), prośba (konkretna i wykonalna)

Przykład:

• Sytuacja: Pracownik regularnie zapomina o założeniu kamizelki odblaskowej w strefie magazynowej, gdzie poruszają się wózki widłowe.

• Wypowiedź lidera: „Zauważyłem, że wczoraj i dzisiaj pracowałeś w magazynie bez kamizelki odblaskowej. Czuję się zaniepokojony, ponieważ zależy mi na twoim bezpieczeństwie, a operatorzy wózków mają ograniczoną widoczność. Potrzebuję mieć pewność, że wszyscy w strefie magazynowej są dobrze widoczni, aby uniknąć ryzyka wypadków. Czy moglibyśmy ustalić, że od teraz za każdym razem przed wejściem do magazynu będziesz zakładał kamizelkę odblaskową? Jeśli jej nie masz, mogę ci ją wydać.”

 

Pracownicy, którzy czują się wysłuchani i szanowani, chętniej przestrzegają zasad i włączają się w działania na rzecz bezpieczeństwa. Język żyrafy pozwala redukować napięcia między pracownikami a przełożonymi, co przekłada się na lepszą atmosferę w pracy i większą gotowość do przestrze- gania procedur. Komunikacja oparta na szacunku i empatii sprzyja tworzeniu środowiska, w którym pracownicy są bardziej otwarci na współpracę i wzajemne wsparcie. Angażowanie ich w dialog na temat bezpieczeństwa skutkuje większą świadomością ryzyka i przestrzeganiem zasad bhp.

 

     3. Stosuj małe kroki w zmianie stylu

• Codzienna Co robić: przez tydzień notuj sytuacje, w których reagujesz „językiem szakala” (krytyka, rozkazy, oceny). Dlaczego? Świadomość to pierwszy krok do zmiany. Przykład: zamiast „Dlaczego znów się spóźniłeś?!” zapisz: „Zareagowałam gniewem na spóźnienie”.

• Zamiana słów oceniających na fakty. Zastąp „zawsze” słowami „wczoraj i przedwczoraj”. Zastąp „nigdy” słowami „w ostatnich trzech przypadkach”. Zamień „jesteś nieodpowiedzialny” na „widzę, że nie masz założonych okularów ochronnych”. Zamień „to beznadziejne” na „ta metoda nie przyniosła oczekiwanych rezultatów”.

• Praktykuj pauzę empatyczną. Weź głęboki oddech, gdy czujesz narastającą frustrację.

• Użyj frazy „pozwól, że się zastanowię” zamiast reagować Taktyka: gdy czujesz złość, zanim zareagujesz, weź 3 głębokie oddechy i zadaj sobie pytania: „Co widzę (fakt)? Co czuję? Jakiej potrzeby nie zaspokojono?”. Efekt: unikniesz au- tomatycznych, emocjonalnych osądów.
  
  
• Lista „uczuć i potrzeb” w Narzędzie: stwórz listę słów opisujących emocje (np. sfrustrowany, zaniepokojony) oraz potrzeb (np. szacunek, współpraca). Używaj jej w trudnych rozmowach. Przykład: „Czuję bezradność, bo potrzebuję przej- rzystej komunikacji w zespole”.
  
  
• Trening Każdego dnia znajdź jedną rzecz, za którą możesz szczerze pochwalić pracownika. Skup się na konkretnych zachowaniach, nie ogólnikach. Używaj formuły „Gdy widzę... (zachowanie), czuję... (emocja), ponieważ... (znaczenie). Na przykład: „Gdy widzę, że sprawdzasz zabezpieczenia przed każdym użyciem maszyny, czuję się spokojniejszy, ponieważ wiem, że dbasz o bezpieczeństwo swoje i kolegów”.

Szakal symbolizuje krytykę, oskarżenia, agresję, brak zrozumienia i zamknięcie na potrzeby innych. Jest to styl komunikacji oparty na osądzaniu i naci- skaniu na drugą osobę. Taka komunikacja może prowadzić do licznych negatywnych konsekwencji zarówno dla pracowników, jak i dla organizacji. Język szakala, oparty na ocenianiu i oskarżaniu, prowadzi do nieporozumień, oporu i eskalacji konfliktów. Tam, gdzie brakuje empatii, rodzi się dystans, a ludzie zamykają się na współpracę.

W świecie komunikacji mamy wybór – możemy przemawiać jak żyrafa, z empatią, zrozumieniem i otwartością, lub jak szakal, pełen krytyki, ocen i oskarżeń.

Oba te języki nie tylko wpływają na re- lacje, ale również na bezpieczeństwo, motywację i kulturę pracy. Język żyrafy uczy nas sztuki słuchania sercem. Kiedy zamiast oceniać, skupiamy się na faktach, wyrażamy swoje uczucia i potrzeby, a zamiast żądań formułujemy prośbyotwieramy drogę do dialogu, współpracy i prawdziwego porozumienia. To właśnie w empatii i autentyczności tkwi siła, która buduje zaufanie i zwiększa zaangażowanie.

Z kolei język szakala, oparty na ocenianiu i oskarżaniu, prowadzi do nieporozumień, oporu i eskalacji konfliktów. Tam, gdzie brakuje empatii, rodzi się dystans, a ludzie zamykają się na współpracę.

W kontekście bhp umiejętność komunikacji językiem żyrafy może realnie zwiększyć bezpieczeństwo pracy. Pracownicy czują się wtedy docenieni, bardziej otwarci na współpracę i gotowi przestrzegać zasad, nie z przymusu, ale z autentycznego zrozumienia i chęci dbania o siebie i innych.

Warto więc pamiętać: każde nasze słowo jest wyborem – możemy nim budować mosty lub mury. Wybierajmy mądrze.  
 

 

Źródło: ATEST – Ochrona Pracy nr 6/2025, https://www.atest.com.pl/