ISO 45001:2018 - 10 pytań o nową normę
12 marca 2018 r. ukazał się międzynarodowy standard dla Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, czyli norma ISO 45001:2018. O tym, jakich zmian możemy się spodziewać i w jaki sposób się do nich przygotować, rozmawiamy ze Zbigniewem Wąsikiem, Audytorem Wiodącym DNV GL.
Jeśli uznamy, że miarą troski przedsiębiorców jest 10 letni trend liczby wypadków przy pracy w gospodarce, z uwzględnieniem wypadków ciężkich i śmiertelnych, to śmiało można stwierdzić, że troska ta rośnie. Problem jednak w tym, że jednocześnie bardzo powoli ewoluuje. Ewolucja ta jest zbyt wolna, by zrównoważyć stale wzrastającą liczbę zagrożeń wynikających z postępu technicznego oraz rozwoju nauki i techniki. Dlatego uważam, że znacznie lepsze efekty w tym zakresie byłyby możliwe do osiągnięcia w przypadku wdrażania „dobrych praktyk” zawartych w poszczególnych wymaganiach nowej normy.
Moja wiedza na temat rodzimych przedsiębiorstw poza rynkiem certyfikacji jest bardzo ograniczona i oparta głównie na wyobrażeniach. Mogę zatem jedynie spekulować, że skoro ogólny poziom świadomości społeczeństwa na temat bezpieczeństwa pracy rośnie i coraz większa liczba standardów w zakresie bezpiecznych zachowań jest upowszechniana, to również zarządzanie bezpieczeństwem najprawdopodobniej jest na coraz wyższym poziomie. Chciałbym jednak ponownie podkreślić, że postęp w tym zakresie mógłby i powinien być szybszy, szczególnie w kontekście wielkości strat powodowanych przez wypadki przy pracy dla całej gospodarki, a więc przede wszystkim dla społeczeństwa. Zwrócę tylko uwagę na fakt, że według szacunków Europejskiej Agencji Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy (EU-OSHA) coroczne straty z tego tytułu w gospodarce poszczególnych krajów Unii Europejskiej to kwoty pomiędzy 2,6 - 3,8% PKB (produktu krajowego brutto). W przypadku Polski mówimy o około 50 miliardach złotych. Podkreślam jeszcze raz, że to kwota strat, czyli pieniędzy, z których nikt w żaden sposób nie może skorzystać.
System zarządzania bezpieczeństwem pracy oparty na obecnie obowiązujących wymaganiach prawnych jest systemem reaktywnym. W praktyce oznacza to, że tak naprawdę zajmuje się „dniem wczorajszym”. Jeśli więc zdarzył się wypadek, to dzisiaj zajmujemy się wypadkiem, który wydarzył się „wczoraj”. Jeśli w przeszłości wystąpiła jakaś nieprawidłowość, to usunięciem jej zajmujemy się „dzisiaj”. W efekcie takiego stanu rzeczy „dzisiaj” zajmujemy się sytuacjami, które przytrafiły nam się „wczoraj”. Dodam jeszcze, że system zarządzania bezpieczeństwem pracy oparty wyłącznie na wymaganiach prawnych tak naprawdę sprowadza się tylko do zapewnienia spełniania tych wymagań. System zarządzania BHP oparty o wymagania standardów zarządzania normy ISO 45001 jest natomiast systemem proaktywnym. Inaczej mówiąc nowa norma ISO zajmuje się dniem jutrzejszym. Tak więc „dzisiaj” zastanawiamy się nad tym, co może wydarzyć się „jutro” i staramy się wyeliminować przyczyny, które mogą doprowadzić do zaistnienia tego niepożądanego zdarzenia. Tak więc „dzisiaj” zajmujemy się „jutrem”, dzięki czemu poprawia się poziom ochrony życia i zdrowia pracowników. Kluczowe różnice występujące w nowym systemie zarządzania BHP, a nie wymagane przez prawo, obejmują przede wszystkim: cele BHP, zajmowanie się zdarzeniami potencjalnie wypadkowymi, działania korygujące po wystąpieniu każdej niezgodności, monitorowanie skuteczności środków kontroli ryzyka, audyty wewnętrzne oraz decyzje podejmowane przez kierownictwo podczas przeglądów zarządzania.
Wszystkie normy wydawane po 2013 r. posiadają jednolitą strukturę, zgodną ze standardem nazywanym HLS (High Level Structure). W ramach tego rozwiązania obowiązuje identyczna numeracja rozdziałów oraz układ tematyczny wymagań, a zatem Rozdział 3 to „Terminy i definicje”, Rozdział 4 - „Kontekst organizacji”, Rozdział 5 - „Przywództwo …”, Rozdział 6 - „Planowanie”, Rozdział 7 – „Wsparcie”, Rozdział 8 – „Działania operacyjne”; Rozdział 9 – „Ocena efektów działania”, a Rozdział 10 – „Doskonalenie”. Jeśli dokładniej przyjrzymy się temu układowi rozdziałów i porównamy go z dotychczasowymi normami, bez trudu dostrzeżemy zupełnie nowe zagadnienia. Są to: „kontekst”, „przywództwo” oraz „ryzyka i szanse” istniejące zupełnie niezależnie od „ryzyka i szans BHP”. Warto dodać, że nowa norma ISO kładzie znacznie większy nacisk na rolę przywództwa w organizacji, a także skupia się na zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy w znacznie szerszym kontekście, niż obowiązująca obecnie norma OHSAS.
Z uwagi na identyczną strukturę o wiele łatwiej będzie integrować różne standardy (BHP, środowisko, jakość, itp.) w ramach jednego systemu zarządzania. Taka sama numeracja rozdziałów, bardzo podobne znaczenie terminów, a także zbliżone wymagania na pewno pomogą w szybszym i lepszym zrozumieniu poszczególnych wymagań, w efekcie znacznie ułatwiając ich sprawne wdrażanie. Jedną z istotniejszych korzyści będzie też bez wątpienia poprawa w zakresie rozpoznawania, i identyfikowania i rozumienia ryzyka, co powinno znacząco poprawić również bezpieczeństwo pracy. Ponieważ standard jakościowy (ISO 9001) oraz środowiskowy (ISO 14001) obowiązują już od niemal dwóch i pół roku, wiele firm zakończyło proces dostosowywania swoich systemów do wymagań nowych norm. Tym samym wiele nowości zawartych w tych normach, a więc również w normie ISO 45001, zostało już wdrożonych. Dzięki temu podczas wdrażania nowego standardu BHP (ISO 45001) pozostanie już tylko uzupełnienie o dodatkowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wszystkie standardy przywiązują bardzo wysoką wagę do przywództwa. We wspomnianych przed chwilą opublikowanych standardach (jakościowym i środowiskowym) odpowiednie rozdziały zawierają po 11 wymagań. W nowej normie ISO 45001 tych wymagań jest jeszcze więcej, bo aż 13. Warto dodać, że wymagania dotyczące przywództwa były umieszczone również w normie OHSAS, ale rola przywództwa nie była tak podkreślana, jak ma to miejsce w nowej normie. Wymagania te są również umieszczone w Kodeksie Pracy w paragrafie 212, choć nie są tak jednoznacznie zatytułowane - paragraf 212 dotyczy bowiem obowiązków osób kierujących pracownikami. W związku z tym warto porównać wymagania Kodeksu Pracy i wymagania nowej normy, które zostały zawarte w rozdziale 5.1 Przywództwo.
Nowa norma przywiązuje bardzo duże znaczenie do udziału pracowników w systemie zarządzania BHP. Standard wymaga dwóch różnych form tego udziału, a więc konsultowania z pracownikami niektórych obszarów BHP oraz współudziału pracowników w innych. Wymagania nowej normy w tym zakresie są znacznie obszerniejsze i precyzyjniejsze, niż miało to miejsce w dotychczasowej normie OHSAS. Może się więc okazać, że wymagania z rozdziału 5.4 nowej normy sprawią nieco trudności podczas wdrażania. Wynika to przede wszystkim z faktu, że organizacje, a w zasadzie osoby kierujące tymi organizacjami, nie są przyzwyczajone do znaczącego udział pracowników w zarządzeniu firmami - nawet w tak istotnym dla nich obszarze, jak bezpieczeństwo i higiena pracy.
Jeśli mówimy o firmie, która posiada już wdrożony i certyfikowany system zarządzania bezpieczeństwem w oparciu o normę OHSAS 18001 lub PN-N 18001, to szacuję, że na wdrożenie nowych wymagań i certyfikację potrzebny jest okres mniej więcej 12 miesięcy. Oczywiście mam na myśli sytuację, w której firma posiada rzeczywisty system zarządzania bezpieczeństwem, a nie tylko certyfikat na ścianie. Wspomniany dwunastomiesięczny okres wdrożenia wynika z faktu, że na podstawie nowych wymagań muszą powstać nowe lub zaktualizowane standardy, które muszą zostać wdrożone. Konieczne jest również wykazanie, że te standardy w organizacji realnie funkcjonują, a więc powinny się odbyć audyty wewnętrzne według wymagań nowej normy. Ponadto ewentualne niezgodności powinny zostać objęte działaniami korygującymi wraz z oceną ich skuteczności. Konieczny jest również przegląd systemu zarządzania wykonany przez najwyższe kierownictwo zgodnie z wymaganiami nowego standardu. Niezbędnych do przeprowadzenia działań jest sporo, tak więc okres około 12 miesięcy nie wydaje się być na wyrost.
DNV jest uznanym i wiarygodnym partnerem w zakresie certyfikacji. Logo DNV jest rozpoznawalne we wszystkich krajach i na wszystkich kontynentach. W codziennym działaniu zawsze pamiętamy, że naszą misją jest Ochrona Życia, Mienia, i Środowiska, a naszymi wartościami:
1. Czy bezpieczeństwo pracy w przemyśle jest przedmiotem rosnącej troski przedsiębiorców?
Jeśli uznamy, że miarą troski przedsiębiorców jest 10 letni trend liczby wypadków przy pracy w gospodarce, z uwzględnieniem wypadków ciężkich i śmiertelnych, to śmiało można stwierdzić, że troska ta rośnie. Problem jednak w tym, że jednocześnie bardzo powoli ewoluuje. Ewolucja ta jest zbyt wolna, by zrównoważyć stale wzrastającą liczbę zagrożeń wynikających z postępu technicznego oraz rozwoju nauki i techniki. Dlatego uważam, że znacznie lepsze efekty w tym zakresie byłyby możliwe do osiągnięcia w przypadku wdrażania „dobrych praktyk” zawartych w poszczególnych wymaganiach nowej normy.
2. Jak ocenia Pan zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy w polskich firmach?
Moja wiedza na temat rodzimych przedsiębiorstw poza rynkiem certyfikacji jest bardzo ograniczona i oparta głównie na wyobrażeniach. Mogę zatem jedynie spekulować, że skoro ogólny poziom świadomości społeczeństwa na temat bezpieczeństwa pracy rośnie i coraz większa liczba standardów w zakresie bezpiecznych zachowań jest upowszechniana, to również zarządzanie bezpieczeństwem najprawdopodobniej jest na coraz wyższym poziomie. Chciałbym jednak ponownie podkreślić, że postęp w tym zakresie mógłby i powinien być szybszy, szczególnie w kontekście wielkości strat powodowanych przez wypadki przy pracy dla całej gospodarki, a więc przede wszystkim dla społeczeństwa. Zwrócę tylko uwagę na fakt, że według szacunków Europejskiej Agencji Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy (EU-OSHA) coroczne straty z tego tytułu w gospodarce poszczególnych krajów Unii Europejskiej to kwoty pomiędzy 2,6 - 3,8% PKB (produktu krajowego brutto). W przypadku Polski mówimy o około 50 miliardach złotych. Podkreślam jeszcze raz, że to kwota strat, czyli pieniędzy, z których nikt w żaden sposób nie może skorzystać.
3. Jaka jest w różnica między zarządzaniem bezpieczeństwem pracy opartym na obowiązującym prawie, a systemami opartymi na standardach - czy to wynikającymi z polskiej normy PN-N-18001, czy w przyszłości z normy ISO 45001?
System zarządzania bezpieczeństwem pracy oparty na obecnie obowiązujących wymaganiach prawnych jest systemem reaktywnym. W praktyce oznacza to, że tak naprawdę zajmuje się „dniem wczorajszym”. Jeśli więc zdarzył się wypadek, to dzisiaj zajmujemy się wypadkiem, który wydarzył się „wczoraj”. Jeśli w przeszłości wystąpiła jakaś nieprawidłowość, to usunięciem jej zajmujemy się „dzisiaj”. W efekcie takiego stanu rzeczy „dzisiaj” zajmujemy się sytuacjami, które przytrafiły nam się „wczoraj”. Dodam jeszcze, że system zarządzania bezpieczeństwem pracy oparty wyłącznie na wymaganiach prawnych tak naprawdę sprowadza się tylko do zapewnienia spełniania tych wymagań. System zarządzania BHP oparty o wymagania standardów zarządzania normy ISO 45001 jest natomiast systemem proaktywnym. Inaczej mówiąc nowa norma ISO zajmuje się dniem jutrzejszym. Tak więc „dzisiaj” zastanawiamy się nad tym, co może wydarzyć się „jutro” i staramy się wyeliminować przyczyny, które mogą doprowadzić do zaistnienia tego niepożądanego zdarzenia. Tak więc „dzisiaj” zajmujemy się „jutrem”, dzięki czemu poprawia się poziom ochrony życia i zdrowia pracowników. Kluczowe różnice występujące w nowym systemie zarządzania BHP, a nie wymagane przez prawo, obejmują przede wszystkim: cele BHP, zajmowanie się zdarzeniami potencjalnie wypadkowymi, działania korygujące po wystąpieniu każdej niezgodności, monitorowanie skuteczności środków kontroli ryzyka, audyty wewnętrzne oraz decyzje podejmowane przez kierownictwo podczas przeglądów zarządzania.
4. Jakie są zmiany w nowej normie ISO 45001:2018 w stosunku do OHSAS 18001?
Wszystkie normy wydawane po 2013 r. posiadają jednolitą strukturę, zgodną ze standardem nazywanym HLS (High Level Structure). W ramach tego rozwiązania obowiązuje identyczna numeracja rozdziałów oraz układ tematyczny wymagań, a zatem Rozdział 3 to „Terminy i definicje”, Rozdział 4 - „Kontekst organizacji”, Rozdział 5 - „Przywództwo …”, Rozdział 6 - „Planowanie”, Rozdział 7 – „Wsparcie”, Rozdział 8 – „Działania operacyjne”; Rozdział 9 – „Ocena efektów działania”, a Rozdział 10 – „Doskonalenie”. Jeśli dokładniej przyjrzymy się temu układowi rozdziałów i porównamy go z dotychczasowymi normami, bez trudu dostrzeżemy zupełnie nowe zagadnienia. Są to: „kontekst”, „przywództwo” oraz „ryzyka i szanse” istniejące zupełnie niezależnie od „ryzyka i szans BHP”. Warto dodać, że nowa norma ISO kładzie znacznie większy nacisk na rolę przywództwa w organizacji, a także skupia się na zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy w znacznie szerszym kontekście, niż obowiązująca obecnie norma OHSAS.
5. Jakie realne korzyści odniosą firmy z wdrożenia nowej normy?
Z uwagi na identyczną strukturę o wiele łatwiej będzie integrować różne standardy (BHP, środowisko, jakość, itp.) w ramach jednego systemu zarządzania. Taka sama numeracja rozdziałów, bardzo podobne znaczenie terminów, a także zbliżone wymagania na pewno pomogą w szybszym i lepszym zrozumieniu poszczególnych wymagań, w efekcie znacznie ułatwiając ich sprawne wdrażanie. Jedną z istotniejszych korzyści będzie też bez wątpienia poprawa w zakresie rozpoznawania, i identyfikowania i rozumienia ryzyka, co powinno znacząco poprawić również bezpieczeństwo pracy. Ponieważ standard jakościowy (ISO 9001) oraz środowiskowy (ISO 14001) obowiązują już od niemal dwóch i pół roku, wiele firm zakończyło proces dostosowywania swoich systemów do wymagań nowych norm. Tym samym wiele nowości zawartych w tych normach, a więc również w normie ISO 45001, zostało już wdrożonych. Dzięki temu podczas wdrażania nowego standardu BHP (ISO 45001) pozostanie już tylko uzupełnienie o dodatkowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
6. Nowa norma podkreśla rolę przywództwa. Jakie są różnice pomiędzy standardami w tej kwestii?
Wszystkie standardy przywiązują bardzo wysoką wagę do przywództwa. We wspomnianych przed chwilą opublikowanych standardach (jakościowym i środowiskowym) odpowiednie rozdziały zawierają po 11 wymagań. W nowej normie ISO 45001 tych wymagań jest jeszcze więcej, bo aż 13. Warto dodać, że wymagania dotyczące przywództwa były umieszczone również w normie OHSAS, ale rola przywództwa nie była tak podkreślana, jak ma to miejsce w nowej normie. Wymagania te są również umieszczone w Kodeksie Pracy w paragrafie 212, choć nie są tak jednoznacznie zatytułowane - paragraf 212 dotyczy bowiem obowiązków osób kierujących pracownikami. W związku z tym warto porównać wymagania Kodeksu Pracy i wymagania nowej normy, które zostały zawarte w rozdziale 5.1 Przywództwo.
7. Na co jeszcze warto zwrócić uwagę?
Nowa norma przywiązuje bardzo duże znaczenie do udziału pracowników w systemie zarządzania BHP. Standard wymaga dwóch różnych form tego udziału, a więc konsultowania z pracownikami niektórych obszarów BHP oraz współudziału pracowników w innych. Wymagania nowej normy w tym zakresie są znacznie obszerniejsze i precyzyjniejsze, niż miało to miejsce w dotychczasowej normie OHSAS. Może się więc okazać, że wymagania z rozdziału 5.4 nowej normy sprawią nieco trudności podczas wdrażania. Wynika to przede wszystkim z faktu, że organizacje, a w zasadzie osoby kierujące tymi organizacjami, nie są przyzwyczajone do znaczącego udział pracowników w zarządzeniu firmami - nawet w tak istotnym dla nich obszarze, jak bezpieczeństwo i higiena pracy.
8. Ile czasu potrzebuje firma na wdrożenie i certyfikację nowej normy?
Jeśli mówimy o firmie, która posiada już wdrożony i certyfikowany system zarządzania bezpieczeństwem w oparciu o normę OHSAS 18001 lub PN-N 18001, to szacuję, że na wdrożenie nowych wymagań i certyfikację potrzebny jest okres mniej więcej 12 miesięcy. Oczywiście mam na myśli sytuację, w której firma posiada rzeczywisty system zarządzania bezpieczeństwem, a nie tylko certyfikat na ścianie. Wspomniany dwunastomiesięczny okres wdrożenia wynika z faktu, że na podstawie nowych wymagań muszą powstać nowe lub zaktualizowane standardy, które muszą zostać wdrożone. Konieczne jest również wykazanie, że te standardy w organizacji realnie funkcjonują, a więc powinny się odbyć audyty wewnętrzne według wymagań nowej normy. Ponadto ewentualne niezgodności powinny zostać objęte działaniami korygującymi wraz z oceną ich skuteczności. Konieczny jest również przegląd systemu zarządzania wykonany przez najwyższe kierownictwo zgodnie z wymaganiami nowego standardu. Niezbędnych do przeprowadzenia działań jest sporo, tak więc okres około 12 miesięcy nie wydaje się być na wyrost.
9. Od czego zacząć przygotowania do transferu na nową normę?
Niewątpliwie pierwszym krokiem w dostosowywaniu systemu zarządzania BHP organizacji do wymagań nowej normy ISO 45001:2018 powinna być tzw. analiza luk, czyli ustalenie co już mamy, a czego nam jeszcze brakuje. Następnym krokiem powinno być oczywiście określenie standardów postępowania w przypadku zidentyfikowanych luk oraz szkolenie personelu z zakresu nowych wymagań systemu. Kolejnym działaniem jest przeszkolenie z zakresu wymagań nowej normy przynajmniej audytorów wewnętrznych, a najlepiej całej kadry kierowniczej. Po tych działaniach należy przeprowadzić audyt wewnętrzny w celu potwierdzenia zgodności systemu zarządzania organizacji z wymaganiami nowej normy ISO 45001:2018. Po zrealizowaniu co najmniej części (a najlepiej wszystkich) działań korygujących dotyczących spostrzeżeń po audytach wewnętrznych pozostanie już tylko krok ostatni, którym jest przegląd systemu zarządzania dokonany przez najwyższe kierownictwo.
10. Wiemy, że warto wdrażać i certyfikować ISO. A dlaczego warto współpracować z DNV?
DNV jest uznanym i wiarygodnym partnerem w zakresie certyfikacji. Logo DNV jest rozpoznawalne we wszystkich krajach i na wszystkich kontynentach. W codziennym działaniu zawsze pamiętamy, że naszą misją jest Ochrona Życia, Mienia, i Środowiska, a naszymi wartościami:
- budowanie zaufania i pewności,
- brak kompromisów w kwestii jakości czy integralności,
- zaangażowanie w pracę zespołową i tworzenie innowacji,
- troska o naszych klientów i siebie nawzajem,
- gotowość na zmiany i zapewnianie uzyskiwania wyników.
Zbigniew Wąsik
Audytor systemów zarządzania ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001, PN-N-18001; isrs6, isrs7; trener szkoleń w zakresie systemów zarządzania;
Zobacz także
Aktualności
Najnowsze wiadomości Business Assurance
Newsletter
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj najnowsze informacje z branży certyfikacji
O DNV - Business Assurance
Akredytowana jednostka certyfikująca