Od 2021 r. obowiązują nowe unijne zasady przyznawania sektorom energochłonnym rekompensat za koszty pośrednie emisji zawarte w rosnących cenach energii elektrycznej. Oprócz nowej listy uprawnionych sektorów, wprowadzono również kilka innych, istotnych zmian. Polska, aby kontynuować wydawanie rekompensat musi istotnie zmienić dotychczas obowiązujące prawo.
Czym są rekompensaty kosztów pośrednich emisji?
Unijny system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS) większości osób kojarzy się jedynie z nowymi wymaganiami i obostrzeniami. Każda jego zmiana prawie zawsze dla pracownika prowadzi do wzrostu ilości obowiązków, a u pracodawcy skutkuje zwiększeniem kosztów produkcji. Odczucie to nasilić się mogło zwłaszcza w świetle ostatnich gwałtownych wzrostów cen uprawnień do emisji (EUA) oraz zapowiedzianego dalszego zaostrzenia zapisów dyrektywy ETS w ramach pakietu „Fit for 55”.
Trzeba jednak wiedzieć, że dyrektywa ETS jednocześnie wprowadza szereg narzędzi, które mają wspomóc unijny przemysł we wspólnej drodze do neutralności klimatycznej. Niektóre z tych narzędzi mają wspierać rozwój i wdrażanie innowacji (np. Fundusz Innowacyjny), inne wspomagają modernizację sektorów elektroenergetycznych w niektórych państwach członkowskich (np. Fundusz Modernizacyjny), a jeszcze inne mają zapobiec utracie konkurencyjności rodzimego przemysłu i zjawisku tzw. ucieczki emisji (ang. carbon leakage – przenoszenie produkcji poza UE). Do tej ostatniej grupy zaliczyć możemy przydział darmowych uprawnień do emisji oraz temat niniejszego artykułu, czyli rekompensaty kosztów pośrednich emisji w sektorach i podsektorach energochłonnych.
Przedmiotowe rekompensaty dotyczą zwrotu części rosnących kosztów energii elektrycznej ze względu na rosnące ceny EUA w wybranych gałęziach przemysłu niektórych państw członkowskich, w tym w Polsce. To, czy dany sektor lub podsektor jest uznany za energochłonny i narażony na ryzyko ucieczki emisji wynika z oceny okresowo przeprowadzanej przez Komisję Europejską. Rekompensaty fundowane są przez państwa członkowskie. Uprawniony kraj przeznacza na to część środków ze sprzedaży przysługujących mu uprawnień do emisji, więc taką pomoc traktuje się jako pomoc publiczną w rozumieniu przepisów unijnych. Każdy taki system pomocy musi przejść proces akceptacji (tzw. notyfikacji) w Komisji Europejskiej w celu zapewnienia, że jego wprowadzenie nie wpłynie negatywnie na konkurencję na rynku unijnym.
W celu zapewnienia, że systemy rekompensat wdrażane w uprawnionych państwach członkowskich mogą zostać uznane za zgodne z rynkiem wewnętrznym, Komisja Europejska w czerwcu 2012 roku wydała specjalne wytyczne, które obowiązywały przez całą III fazę EU ETS. Określiła w nich zasady, które wdrażany w danym kraju system rekompensat musi spełnić, aby mógł pomyślnie przejść proces notyfikacji. Jak łatwo zauważyć, dyrektywa ETS i wytyczne unijne dawały krajom możliwość wydawania rekompensat dla kosztów energii elektrycznej poniesionych już w 2013 roku, jednak Polska wdrożyła odpowiednią ustawę dopiero w 2019 roku. W związku z tym rekompensatami objęte były tylko dwa ostatnie lata III fazy EU ETS.
Nowe zasady dla rekompensat na IV fazę EU ETS
Zmiana dyrektywy ETS wprowadzająca zmienione zasady funkcjonowania systemu handlu uprawnieniami w latach 2021-2030 (tzw. IV faza) wymagała rewizji wspomnianych wytycznych. Zostały one opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE we wrześniu 2020 roku. Uwzględniają zarówno zmiany strategii w Unii Europejskiej (np. publikacja Europejskiego Zielonego Ładu), jak i doświadczenia zebrane po notyfikacji systemów rekompensat w uprawnionych państwach członkowskich w III fazie EU ETS. Aby zapewnić zgodność systemu z nowymi wytycznymi i tym samym umożliwić firmom otrzymanie rekompensat za 2021 rok, krajowe Ministerstwo Rozwoju i Technologii przygotowało stosowny projekt zmiany ustawy, który jest aktualnie udostępniony do konsultacji na stronach Rządowego Centrum Legislacji. Poniżej krótko omówiono najważniejsze proponowane zmiany w systemie.
- Zmiana listy sektorów i produktów uprawnionych do otrzymania rekompensat
Przygotowując nowe wytyczne Komisja Europejska przeprowadziła ponowną ocenę energochłonności i ryzyka ucieczki emisji dla poszczególnych sektorów przemysłu. Nowa lista sektorów uprawnionych została określona w załączniku I do nowych wytycznych oraz w załączniku I do projektu zmiany ustawy o rekompensatach. Poniższe zestawienie zawiera wszystkie zmiany:
| Usunięte | Zostają | Dodane |
|
|
|
2. Utrzymanie intensywności pomocy na poziomie 75%
Intensywność pomocy jest jednym z kluczowych parametrów określających dany rodzaj pomocy publicznej. W przypadku rekompensat, współczynnik intensywności stanowi składową równań do wyliczenia wielkości rekompensat. W nowych wytycznych Komisja Europejska uznała, że aby utrzymać tzw. efekt zachęty dla przedsiębiorców, czyli skłaniać przedsiębiorców do zmiany zachowania, np. inwestowania w OZE lub zwiększanie efektywności energetycznej, należy utrzymać intensywność pomocy na poziomie 75%.
3. Odejście od produkcji referencyjnej i referencyjnego zużycia energii
Kolejnymi czynnikami, które w III fazie ETS stanowiły podstawę do wyznaczenia rekompensat były produkcja referencyjna i referencyjne zużycie energii elektrycznej. Krótko mówiąc – na podstawie danych z lat 2006-2011 wyznaczano uśrednioną historyczną produkcję lub zużycie energii i to na ich podstawie wyliczano rekompensaty. Jeśli zakład znacząco zwiększył działalność i chciał zwiększyć podstawę do wyznaczenia rekompensat, to musiał to odpowiednio udokumentować we wniosku o rekompensaty (tzw. znaczące zwiększenie zdolności produkcyjnych). W praktyce, w Polsce wyznaczanie parametrów referencyjnych stanowiło duże wyzwanie, ponieważ pierwsze wnioski przygotowywano w 2020 roku, więc zakłady musiały posiadać szczegółowe dane i dokumentację sprzed dekady. W nowych wytycznych i projekcie zmiany ustawy odchodzi się od parametrów referencyjnych w kierunku produkcji rzeczywistej i rzeczywistego zużycia energii elektrycznej. Stanowi to duże uproszczenie systemu.
4. Rekompensaty dla całkowitego zużycia energii
W III fazie ETS z rekompensat wyłączone było zużycie energii elektrycznej pochodzącej z produkcji własnej, wyprodukowanej z biomasy, wyprodukowanej w instalacji będącej poza ETS lub z OZE. Nowe zasady pozwalają uzyskać rekompensaty dla całkowitego zużycia energii elektrycznej.
5. Nowy mechanizm dodatkowych rekompensat
Jeśli przyznanie rekompensat sprawi, że koszty pośrednie emisji zawarte w kosztach energii elektrycznej utrzymają się powyżej 1,5 % wartości dodanej brutto (GVA) przedsiębiorstwa, to nowe wytyczne unijne dopuszczają możliwość uruchomienia dodatkowej puli rekompensat, aby zredukować koszty pośrednie emisji do 1,5% GVA. W projekcie zmiany ustawy zapisano, że te dodatkowe rekompensaty nie mogą przekroczyć jednej trzeciej wysokości rekompensat podstawowych.
6. Warunkowość wypłacania i uznawania rekompensat
Nowe wytyczne i projekt zmiany ustawy o systemie rekompensat wprowadzają nowy, bardzo istotny obowiązek. Otrzymujący pomoc będą musieli odpowiednio udowodnić, że wprowadzają stosowne działania proefektywnościowe i przeznaczają na to określoną część rekompensat. Aby spełnić tzw. warunkowość, trzeba będzie:
- Spełnić niektóre z rekomendacji zawartych w raporcie z audytu energetycznego (jeśli przedsiębiorca przeprowadza audyt) lub
- Wykazać, że w danym roku 30% zużytej przez niego energii pochodziło ze źródeł bezemisyjnych lub
- Przeznaczyć w danym roku równowartość 50% rekompensat na działania ograniczające emisję gazów cieplarnianych poniżej tzw. unijnych benchmarków ETS
Szkolenia
Zapraszamy na cykl szkoleń, które pomogą zrozumieć aktualne i planowane specyficzne wymagania stawiane przed instalacjami oraz najlepsze praktyki w zakresie przygotowania wniosku o przyznanie rekompensat sektorowych.